Ik krijg op mijn werk een boekje over de Februaristaking. Het is een mooi boekje, 60 bladzijden ingenaaid en gebonden, verzorgd door de Amsterdamse School, dat is het opleidingscentrum van de gemeente Amsterdam, in samenwerking met het Stadsarchief Amsterdam in het kader van het programma Amsterdamkunde. Dat is dan weer jammer, dat ze zo’n mooi boekje maken, en dat dat gebeurt vanuit het idee dat het goed is meer over Amsterdam te weten, maar dat ze daar dan zo’n lelijk woord voor gebruiken: Amsterdamkunde. Het is een mooi vormgegeven boekje. Het is in al zijn eenvoud en oprechtheid ook een heel interessant boekje en daarnaast is het ook gruwelijk en schokkend als je het boekje echt gaat lezen. Er staan confronterende foto’s in, waarbij ze foto’s uit de oorlog zo gemonteerd hebben dat ze overvloeien in foto’s van nu. Dat maakt het nog onwerkelijker wat er destijds gebeurde. Je kunt je niet meer voorstellen dat de Duitsers op de Dam rond paraderen en de Hitlergroet brengen. Je kunt je niet meer voorstellen, dat er gasten lachend in de deur van een kroeg staan, NSB-ers volgens het bijschrift, terwijl er een bordje op de deur hangt: Joden niet gewenscht. Je kunt je bijna niet voorstellen dat er borden in de stad staan met de tekst Judenstrasse / Joodschestraat. Je kunt je bijna niet voorstellen dat er een enorm hekwerk met prikkeldraad op de Nieuwmarkt staat om de Jodenbuurt af te sluiten. Je kunt je bijna niet voorstellen dat mensen tegen al deze ellende niet gingen staken. En toch… het is de enige grote staking tegen de Jodenvervolging in heel Europa. Alle stakende ambtenaren zijn gestraft en/of ontslagen, hoe kwetsbaar hun positie soms ook al was. Het is misschien gemakkelijk om daar achteraf van alles over te beweren, maar de vraag beantwoorden wat jezelf gedaan zou hebben, blijft altijd lastig. Denk goed na aan welke kant je staat, denk in de kleur van je hart. Het is in ieder geval hartverwarmend dat er nu, jaren later, ook voor die stakende collega’s van 75 jaar geleden een eerbetoon komt. Een mooi boekje dat ons nog eens met de neus op de feiten drukt. Feiten die we allemaal wel kennen, maar die je des te indringender ervaart wanneer je de foto’s ziet en de verhalen leest en met name ook wanneer je een gedicht leest van Willem Wilmink, wat hij schreef naar aanleiding van een foto. Op deze foto zie je precies wat Wilmink vertelt in zijn gedicht. Maar ook brengt hij je onverhoeds uit balans:
Een foto
Van die razzia’s zijn foto’s
Jonas Daniël Meijerplein
waar de Duitse militairen
joden aan het treiteren zijn
Een bange man met keurige schoenen
lange jas en vlinderdas
wordt over het plein gedreven
of het daar een veemarkt was
Kijk, daar staan drie Duitse soldaten
met een spottend lachje bij
en daar kijkt een vierde Duitser
misschien toch beschaamd, opzij
Stel je voor je zag die foto
van die man met vlinderdas
en je zou opeens ontdekken
dat het je eigen vader was
Soms moet ik er ook aan denken
hoe het die andere zoon vergaat
die ontdekte, kijk mijn vader
is die lachende soldaat
Willem Wilmink
Uit: Verzamelde liedjes en gedichten
Ate Vegter, 29 februari 2016
atevegter.wordpress.com
ate vegter 